Basic HTML Version
Қазақстанның ашық кітапханасы
дегенмен келіспейді. Нақ сондай уәж келтіру үшін "структурация" деген ыңғайсыз сөзді
қолданатын Гидденс мүлдем еленбейді. Осынау параллель құрылымдарды терістеуде
халықаралық қатынастар саяси экономиясының мемлекеттер немесе ұлттық экономикалар
үшін "дистрибутивтік салдарлары" бар дүниежүзілік жүйеде "Кім неге қол жеткізді?"
деген сұрақпен шектелу тенденциясы байқалады. Халықаралық саяси экономия саясаттың
ұлттық қоғамдық талдауында тек қана жеңіл жаттығуға айналады. АҚШ (немесе кез-
келген басқа ел) X яки Ү жағдайында өз мүдделерін қорғау үшін не істеуге тиіс?
Вашингтон, яки Бонн, яки Мәскеу қандай саясатты мақұлдауға тиіс?
Осынау әлсіздікті талдау "Мемлекеттер мен базарлар" (Strange. States and Markets, 1988)
атты еңбегімде баса көрсеткен талдау схемасының басты мақсаты болатын. Бұл арада баға
берудің "мәнісі" жүйенің компоненттері емес, оның өзі индивидтер һәм әлеуметтік
топтардың барлық түрлері үшін қалай және қандай дистрибутивті салдарлар арқылы
жауап беретіндігінде екені көрсетіледі. Осынау нәтижелер, делінді одан әрі, құрылымдық
биліктің әрқилы түрлерін көрсетеді; нәтижелерге билік жүргізу жаһандық саяси
экономияның бастапқы құрылымдарының біреу емес, барлық төртеуінің: қауіпсіздік
құрылымының, өндіріс құрылымының, қаржы құрылымының және білім құрылымының
ықпалынан туындайды. Олардың әрқайсысында базар, нақ мемлекет секілді, процестерді
анықтайды. Кейбір мемлекеттер базардың - бидай немесе мұнай, яки еуровалюталық
кредит базарының - жұмыс істеу тәсілін қалыптастыра, содан кейін өзгерте алатын
болғанымен, базар оған қатысатындардың бәріне шектеулер қояды, тәуекелдер
туындатады немесе тиісті мүмкіндіктерді қамтамасыз етеді. Тіпті мемлекеттің басым
екендігі анық секілді көрінетін (заңды зорлық жасауға монополиясының пәрменімен)
қауіпсіздік құрылымында да сол құрылым ахуалына базар барған сайын ықпалын арттыра
түсуде. Базардың ядролық қаруға және ядролық технологияларға енуі ішінара болса да
шектеулі күйінде қалды. Бірақ тіпті ең жоғары технологиялық "кәдімгі" қаруға ие болу
ашық сипат алды, мемлекет қолдайтын кәсіпорындар қару-жарақ базарындағы өз үлесі
үшін жанталаса бәсекеге түсті, ал от қаруға ие болу іс жүзінде мүлдем реттелген емес.
Осынау базар құрылымының зардаптары таяуда Солтүстік Ирландиядағы, Американың
шалғай түкпірлеріндегі, Босниядағы немесе Бомбейдегі отбасыларына төнген қатерден
анық көрінді. Мұны үкіметаралық саяси жүйедегі жай ғана билік құрылымымен
түсіндіруге болмайды.
Бұл пікіріміз несие ашатын қаржы құрылымына да, шикізат, тауарлар һәм қызметтер
өндірісінің сипатын, орналасқан жерін және процесін анықтайтын өндірістік құрылымға
да әділетті; бұл арада шешім қабылдайтын үкімет министрлері емес, кәсіпорындар
менеджерлері. Бұл сондай - ақ білім құрылымы үшін де әділетті, онда жасалатын және
мойындалатын білімнің тұрпаты, оны қордалаудың, сақтаудың және кейінгілерге берудің
әдістері мен тәсілдері таңдалады. Мемлекет қоғамдағы негізгі заңды билік ретінде осынау
құрылымдардың әрқайсысына маңызды таңдау жасағанымен, олар ықпалға және өз
логикасына не болады да, солардың шеңберінде үкіметтердің, кәсіпорындардың,
әлеуметтік қозғалыстар мен әлеуметтік топтардың, гендерлер мен ұрпақтардың аз ғана
таңдауы немесе мүлде таңдауы жоқ болады - олар тек тиесілі қызметтерін ғана атқарады.
Джон Стопфорд пен мен "Бәсекелес мемлекеттер, бәсекелес компаниялар" (Rival States,
Rival Firms. Stopford and Strange, 1991) атты еңбегімізде келтірген уәж осынау іргелі
алғышартқа негізделген. Көбінесе технологиялық өзгерістердің жеделдей түскен қарқыны
өндірістік құрылымда тудырған өзгеріс шетел фирмаларын қатыстырмау немесе жазалау
емес, олармен келіссөз жүргізуді үкіметтер үшін императив етті. Осылайша, дипломатия
үш бұрышты - мемлекеттер мен фирмалар арасындағы, фирмалар арасындағы, екі немесе
одан да көп мемлекеттер арасындағы дипломатияға айналды. Бірақ бұл халықаралық